Yeni Kanun’da yer alan TMS 2, genel olarak, stokun tarihi maliyet esasına göre muhasebeleştirilmesiyle ilgili konuları belirlemekte ve açıklamaktadır. Amaç, bilanço tarihinde işletmenin varlığı olarak elinde bulunan stokun gerçeğe uygun değeriyle gösterilebilmesi ve dönemsel gelirle ilgili doğru tespitin yapılabilmesi için, maliyetler ile gelirlerin belirlenmesidir. Standartta, stoklara ilişkin belirli tanımlamalar yapılmakta, stokların değerlemesi, stokların maliyeti satın alma ve dönüştürme maliyetleri, birleşik ve yan ürün, direkt maliyetleme, stok değerleme yöntemleri, net gerçekleşebilir değer ve raporlanacak bilgiler açıklanmaktadır.
Standarda göre stoklar, maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük olanı ile değerlendirilir. Bunları aşağıdaki gibi kısaca açıklayabiliriz:
Net gerçekleşebilir değer (net realisable value) stokun gerçekleşmesi beklenen satış bedelinden tamamlama maliyetleri (yarı mamullerin tamamlanması veya mamullerin satılabilir hale getirilmesi için gerekli ek maliyetler) ve satış sırasında katlanılacak maliyetlerin (satış giderleri) düşülmesi ile elde edilecek değerdir.
Stok maliyeti, tüm satın alma maliyetlerinin, dönüştürme maliyetlerini ve stok mevcut durumuna ve konumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetleri içermektedir.
Stok satın alma maliyetleri, satın alma fiyatı, ithalat vergileri ile diğer vergiler, taşıma, yükleme ve boşaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesi ile doğrudan bağlantısı kurulabilen diğer maliyetlerden oluşur. Ticari iskontolar ve benzeri diğer indirimler, satın alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yapılır.
Stok maliyetine yakın sonuçlar vermesi şartıyla, stok maliyetinin değerlemesinde standart maliyet yöntemi ya da perakende satış yöntemi kullanılabilir. Standart maliyet yönteminde, madde ve malzemelerin, işçiliğin, etkinliğin ve kapasite kullanımının normal seviyeleri dikkate alınır. Bu maliyetler düzenli olarak gözden geçirilir ve gerek görülürse mevcut koşullar dikkate alınarak revize edilir.
Perakende satış yöntemi, perakende satış yapan işletmeler tarafından diğer maliyet yöntemlerini uygulamanın pratik olmadığı, benzer kar marjına sahip, hızla değişen, çok sayıda varlık unsurundan oluşan stok değerlemesinde kullanılır.
Stok maliyeti, satış değerinden uygun bir kar marjının düşülmesiile bulunur. Kullanılacak yüzde oranının belirlenmesinde, orijinal satış fiyatının altında fiyatlandırılan malzemelere dikkat edilir. Her perakende satış bölümü için, ortalama bir oran kullanılabilir.
Stok maliyeti, stokun zarar görmesi, kısmen veya tamamen demode olması, satış fiyatlarının düşmesi, tahmini tamamlanma maliyeti veya tahmini satış maliyetlerin artması durumunda da geri kazanılmayabilir. Bu gibi durumlarda stok maliyeti, bu amlzemelerin net gerçekleşebilir değerini aşabilir.
Stok değer düşüklüğü genellikle stok gruplarındaki bireysel stok kalemleri itibariyle net gerçekleşe bilir değere indirilir. Net gerçekleşebilir değere ilişkin tahminler, tahminin yapıldığı zamanda ulaşabilir en güvenli kanıtların malzemelerin satılması halinde beklenen satış tutarları esas alınarak yapılır. Bu tahminler yapılırken dönem sonun da var olan şartları teyit etmesi şartı ile, bilanço tarihinden sonraki olaylar ilgili maliyet ve fiyat dalgalanmaları da dikkate alınır. Net gerçekleşebilir değere ilişkin tahminler yapılırken stoku elde tutma amacı da dikkate alınır. Örneğin, taahhüt edilen kesin satış veya hizmet sözleşmelerini yerine getirmek için elde tutulan stokun net gerçekleşebilir değerinin belirlenmesinde sözleşme fiyatı esas alınır.
Stokun üretiminde kullanılmak amacıyla elde tutulan madde ve malzemeler için, bunların kullanılması sonucunda üretilecek mamullerin maliyet bedellerine veya daha üzerinde satılmasının beklendiği durumda, değer düşüklüğü karşılığı ayrılmaz.
Ancak malzeme fiyatındaki bir düşüş, üretilen mamulün maliyetini net gerçekleşebilir değerini aşacağını gösteriyorsa, malzemenin net gerçekleşebilir değerine indirgenebilir. Bu tür durumlarda malzemenin yerine koyma maliyeti onların net gerçekleşebilir değerinin en uygun ölçüsü olabilir.
Her izleyen muhasebe döneminde net gerçekleşebilir değer yeniden gözden geçirilir. Daha önce stokların net gerçekleşebilir değere indirgenmesine neden olan koşulların geçerliliğini kaybetmesi durumunda ayrılan değer düşüklüğü karşılığı iptal edilir.
Stok satıldığında bu stokun net defter değeri ilgili hasılatın oluştuğu dönemin bir gideri olarak kaydedilmelidir. Stoku net gerçekleşebilir değerine indirgenen stok değer düşüklüğü karşılık tutarı ve stokla ilgili tüm kayıplar, indirgenmenin ve kayıpların oluştuğu dönemin gideri olarak muhasebeleştirilir.
Bu standarda göre finansal tablolarda stoklarla ilgili olarak aşağıdaki hususların açıklanması gerekmektedir:
- Kullanılan maliyet hesaplama yöntemi dahil olmak üzere stokların değerlemesinde kabul edilen muhasebe politikaları,
- Stokların toplam net defter değeri ve stokların işletmeye uygun şekilde sınıflandırılmış bazda ayrı ayrı tutarları,
- Net gerçekleşebilir değerine göre kayıt edilen stokların tutarı,
- İptal edilerek dönem içinde gelirle ilişkilendirilen stok değer düşüklüğü karşılığının tutarı,
- Stok değer düşüklüğü karşılığı iptaline neden olan olaylar ve şartlar,
- Borçlar için teminat olarak gösterilen stokların net defter değeri.