Cari hesabın riski, ödenmemiş borcu olarak tanımlanabilir; cari hesabın ödenmemiş borcuna karşılık alınan bir çeşit önlem işlemidir. Risk kontrolü bir firmanın satış ve satınalma departmanlarında yoğun olarak yapılan bir işlemdir. Günümüz koşullarında firmalar cari hesaplarla ilişkilerini düzenlerken sadece cari hesap bakiyelerine bakarak karar vermemektedir. Bakiyenin yanında alınan sipariş toplamlarına ve henüz faturalanmamış, ileride faturalanabilecek irsaliyelerin toplamlarına da bakmakta, buna göre planlama yapmaktadır.
Risk takibinin nasıl yapılacağı ve kontrol şekli ile çek/senetler için risk çarpanları, Risk Bilgileri penceresinde belirlenir. Risk Bilgileri penceresinde aynı zamanda cari hesabın işlem risk limitleri, ödeme işlemleri sonunda kapanan risk tutarları ile bu cari hesaba ait karşılıksız çıkan çek ve protesto olan senet toplamları da izlenir. Risklerin cari hesap veya grup şirketi bazında kontrol edilip edilmeyeceği yine Risk Bilgileri sayfasından belirlenir. Risk Bilgileri penceresinden kaydedilen ve izlenen bilgiler şunlardır:
Çek/Senet Risk Çarpanları: Risk çarpanları, çek/senet işlemlerinde risk alanlarının ne zaman ve hangi tutarlarda güncelleneceğini gösterir.
Programda çek/senet risk çarpanı öndeğerleri Cari Hesap Çalışma Bilgileri'nde yer alan "Kendi Çekimiz / Müşteri Çeki / Ciro Çeki / Kendi Senedimiz / Müşteri Senedi / Ciro Senedi Çarpanı" satırlarında belirlenir. Yeni açılan cari hesap kartlarına öndeğer olarak aktarılır; istenirse değiştirilir.
Risk toplamının neye göre hesaplanacağı ve risk kontrolünün ne şekilde yapılacağı ise pencerede yer alan diğer alanlarda belirtilir.
Risk çarpanları; Kendi Çek ve Senetlerimiz, Müşteri Çek ve Senetleri, Cirolu Müşteri Çek ve Senetleri için ayrı ayrı verilir.
Çek Risk Çarpanı 0 ve 1 Arası Değerleri Örnekleri
Çek Risk Çarpanı "0" verildiğinde, firma satış siparişi olarak 250TL den 10 adet sipariş almış olsun. Sipariş aldığı carinin, tanımlanan risk durumları ise aşağıdaki şekildedir:
Çek Risk Çarpanı:0
Risk Takibi: Yerel Para Birimi
Risk Limiti: 25.000TL
Risk Kontrolü: Müşteri Çek/Senetleri şeklindedir.
Alınan bu sipariş için 2,500TL tutarında çek girişi yapıldığında Risk Toplamı bölümünde Müşteri Çek/Senetleri kısmı 2,500TL fatura tutarını yansıtırken, Toplam Risk kısmı da 2,500TL fatura tutarı kadar risk bilgisi verecektir. Çek Risk Çarpanının "0" olması durumu, carinin her durumda riskini hesaplamak ve cari için çek girişi yapılsa dahi risk durumunun kapanmadığını gösterir.
2,500TL tutarındaki çek, ancak bankada tahsil edildikten sonra, Risk Toplamı Müşteri Çek/Senetleri kısmı ve Toplam Risk kısımları kapanmış olacaktır. Bankada tahsil edilene kadar carinin risk durum bilgisi vardır. Çek risk çarpanı 0 olduğunda, cariden alınan 2,500TL’lik çek ancak bankada tahsil edildikten sonra toplam riskten düşecektir.
Çek Risk Çarpanı "1" verildiğinde, firma satış siparişi olarak 250TL den 10 adet sipariş almış olsun. Sipariş aldığı carinin, tanımlanan risk durumları ise aşağıdaki şekildedir:
Çek Risk Çarpanı: 1
Risk Takibi: Yerel Para Birimi
Risk Limiti: 25.000TL
Risk Kontrolü: Müşteri Çek/Senetleri şeklindedir.
Alınan bu sipariş için 2,500 TL’lik çek girişi yapıldığında Risk Toplamı bölümünde ve Toplam Risk bölümünde risk bilgisi vermeyecektir.
Çek Risk Çarpanının "1" olması durumunda bu cari için 2,500TL’lik çek girişi olsa dahi program toplam risk kısmında bu fatura tutarını yansıtmayacaktır. Yani, 1 çarpanı, cariden borcuna karşılık alınan 2,500 TL tutarlık çekin daha tahsil edilmeden bile bir risk durumunun olmadığını gösterir.
Carinin borcuna karşılık verdiği 2,500TL çek tutarı bankadan tahsil edildikten sonrada yine aynı risk bilgilerini gösterecektir. Carinin, çek risk çarpanı değerinin "1" verilmesinden dolayı, risk durumunda bir değişiklik olmayacaktır.
Çek Risk Çarpanı "0,5" verildiğinde, aynı cari hesabın borcuna karşılık 2,500TL çek tutarı vermiş ve bu çek girişi yapıldığında, henüz tahsil edilmeden de, "0" çarpanı gibi çalışıp, Toplam Risk kısmı ve Risk Toplamı Müşteri Çek/Senetleri bölümünde 1,250TLlik tutarları göstermiştir.
Cari hesabın toplam borcu olan 2,500TL tutarını, 0,5 çarpanından dolayı, Müşteri Çek/Senetleri kısmında 1,250TL ve Toplam Risk kısmında da 1,250TL olarak dağıtmıştır.
Çek Risk Çarpanının "0,5" olması durumu, cari hesabın borcuna karşılık alınan çek tutarının tahsil edilene kadar, riskli tutarın yarısı kadar yansıtmasıdır. Diğer yarısı da carinin bakiyesi olarak görülecektir.
Çek Tutarı*Çek Risk Çarpanı= Bakiye=Toplam Risk olarak çalışmıştır.
Müşteri çeki, ancak bankada tahsil edildikten sonra bu carinin Toplam Riski ve Risk Toplamları kapanacaktır.
Çek Çarpanları 0-1 Aralığında Toplam Risk Durumları
Risk Takibi
Yerel Para Birimi/Raporlama Para Birimi
Risk takibi yerel para birimi ve raporlama dövizi üzerinden yapılabilir. Takibin hangi para birimi üzerinden yapılacağı Risk Takibi alanında belirlenir.
Risk takibinin raporlama dövizi üzerinden yapılması durumunda, cari hesaba ait tüm işlemler günlük kur üzerinden raporlama dövizli risk toplamına eklenir, izlenen tüm toplamlar işlemin ait olduğu fişte belirtilen raporlama dövizi kuru üzerinden hesaplanarak ilgili alanlara aktarılır, cari hesaba ait işlemleri kaydetmek için kullanılan fiş ve faturalarda raporlama dövizi kuru girilmeden fiş kaydedilmez.
Raporlama dövizi üzerinden risk takibi yapılıyorsa ve risk kontrolü açık hesap ise, Risk Toplamı bölümünde yer alan Açık Hesap alanına cari hesabın bakiyesini (çek senet bordroları hariç) etkileyen işlemlere ait fişlerde belirtilen raporlama dövizi kuru üzerinden hesaplanan anlık bakiye yansır.
Raporlama dövizi üzerinden risk takibi yapılıyorsa ve risk kontrolü İrsaliye ise cari hesaba ait faturalanmamış irsaliyelerde belirtilen raporlama dövizi kuru üzerinden hesaplanan tutar irsaliye riski alanına yansır.
Karşılıksız çek ve protestolu senet alanlarına bankada ya da portföyde karşılıksız çıkan çekler ile bankada ya da portföyde protestolu senetlerin, raporlama dövizi cinsinden karşılığı yansır.
Risk Kontrolü Toplamlar Bazında Yapılacak/Risk Kontrolü İşlemler Bazında Yapılacak
Risk takibinin ne şekilde yapılacağının belirlendiği alandır. Risk kontrolleri toplamlar bazında veya işlem risk limiti bazında yapılabilir.
Risk Kontrolü Toplamlar Bazında Yapılacaktır seçildiğinde, risk kontrolü yapılırken cari hesabın risk toplamlarına bakılır. Örneğin, irsaliye için bir işlem girildiğinde risk toplamının, risk limitinin toplamını aşıp aşmadığı kontrol edilir.
Risk Kontrolü İşlemler Bazında Yapılacaktır seçilirse, kontroller işlem limiti bazında yapılır; her işlem için o işlemin risk limitine bakılır. Örneğin, irsaliye için bir işlem girildiğinde, belirlenen irsaliye risk limitine bakılır.
Her iki durumda da risk limitleri aşılıyorsa ticari sistem parametrelerinde ya da cari hesap kartında belirlenen limit aşımı seçime göre kullanıcı uyarılır, işleme devam edilir ya da işlem durdurulur.
Açık Hesap Risk Takibinde Müşteri Çek/Senetleri ile Cirolu Müşteri Çek/Senetleri Riski
Açık hesap risk takibinde müşteri çek/senetleri ile cirolu müşteri çek/senetleri riski ayrı ayrı izlenir. Bunun için "Risk Kontrolü İşlemler Bazında Yapılacak" seçildiğinde aktif duruma geçen seçenekler kullanılır:
Müşteri Çek/Senetleri Açık Hesaptan Düşülsün: Bu seçenek, "Risk Kontrolü İşlemler Bazında Yapılacak" tercihi yapıldığında aktif hale gelir. Risk takibi işlemler bazında yapıldığında, alınan müşteri çek ve senetlerinin açık hesap risk toplamına dahil edilmesini sağlamak için kullanılır. Bu çek ve senetler müşterinin kendisine ait çek ve senetlerdir. Bu çek ve senetlerin toplamı kadar tutar açık hesap risk toplamından düşürülür. Müşteri çek ve senet riskini ise sadece tahsil edilmemiş çek/senetler oluşturur. Çek/senet riski sadece tahsilat yapıldığında toplam risk tutarından düşer. Bununla beraber "kendi çek/senetlerimiz" riskinde, müşteride tahsil edilmiş çek ve senedimiz riskten düşer.
Ciro Çek Senetleri Açık Hesaptan Düşülsün: Bu seçenek, "Risk Kontrolü İşlemler Bazında Yapılacak" tercihi yapıldığında aktif hale gelir. Risk takibi işlemler bazında yapıldığında, müşterinin ciro ettiği çek ve senetlerin açık hesap risk toplamına dahil edilmesini sağlamak için kullanılır. Bu çek ve senetler müşterinin kendisine ait olmayan başka firmalardan aldığı ve ciroladığı çek ve senetlerdir. Karşı taraftan alınan bu cirolu çek ve senetlerin toplamı kadar tutar açık hesap risk toplamından düşürülür. Müşteri tarafından ciro edilmiş çek ve senet riskini ise sadece tahsil edilmemiş çek/senetler oluşturur. Çek/senet riski sadece tahsilat yapıldığında toplam risk tutarından düşer. Bununla beraber "kendi çek/senetlerimiz" riskinde, müşteride tahsil edilmiş çek ve senedimiz riskten düşer.
Grup Şirketi Risk İşlemleri
Grup şirketi için risk takip ve kontrol işlemlerinin ne şekilde yapılacağı bu başlık altında yer alan seçeneklerle belirlenir. Yalnızca grup şirket kayıt türündeki cari hesap tanımlarında risk bilgileri sayfasında yer alır.
Grup şirketleri için risk kontrol öndeğeri Ticari Sistem program bölümünde Finans Parametreleri ile belirlenir. Burada yapılan seçim kartlara öndeğer olarak aktarılır, gerekirse kart üzerinde değiştirilebilir.
Grup şirketi risk işlemleri alanı şu seçenekleri içerir:
Sadece Cari Hesap Bazında Yapılacak seçilirse, risk takip ve kontrol işlemleri cari hesap bazında yapılır.
Sadece Grup Bazında Yapılacak seçilirse, risk kontrol ve uyarıları cari hesabın bağlı olduğu grup dikkate alınarak yapılır.
Grup+Cari Hesap Bazında Yapılacak seçilirse risk kontrol ve takip işlemleri grup ve cari hesap bazında yapılır.
Cari hesabın bağlı olduğu grup şirketi için belirlenen risk kontrolleri ve uyarı seçenekleri cari hesaba risk bilgileri olarak atanır ve cari hesap kartı üzerinden bu alanlar değiştirilemez.
Kullanıcı, cari hesap bazında risk limitleri belirleyebilir ve kapanan risk tutarlarını girebilir. Kontrol esnasında işlem tutarı cari hesabın risk limitiyle karşılaştırılır, bu işlem risk limitini aşıyorsa kullanıcı belirlenen seçeneklere göre uyarılır.
İşlem tutarı cari hesabın risk limitini aşmıyorsa, bağlı olduğu grup şirketinin risk limitine bakılır ve bu değerler aşılıyorsa kullanıcı uyarılır.
Grup şirketinin de bir başka grup şirketine bağlanması durumunda, en üstteki grup şirketinin bilgileri tüm alt cari hesaplara uygulanır.
Cari hesap ile grup şirketi arasındaki bağlantı koparıldığında, Ticari Sistem/Finans Parametreleri'nde belirlenen ilk değerler cari hesabın risk bilgileri olarak cari hesaba atanır.
Cari hesap üzerinden grup şirketi belirlenirken; yeni cari hesabın var olan risk toplamları grup şirketinin risk limitlerinin aşılmasına neden oluyorsa, grup şirketine ait risk limiti aşıldığında yapılacak işlem için belirlenen özelliğe göre atamanın yapılması sağlanır, kullanıcı uyarılır ya da işlem durdurulur.
Grup şirketine bağlı cari hesapların risk toplamları alanlarında sadece kendilerine ait risk toplam bilgileri görüntülenir.
Risk Kriterleri
Bu alan risk kontrolünün hangi işlemlerde yapılacağını belirlemek için kullanılır.
Açık Hesap, Kendi Çek/Senetlerimiz, Müşteri Çek/Senetleri, Ciro Çek/Senetleri, İrsaliye, İrsaliye (Öneri), Sipariş (Sevkedilebilir), Sipariş (Öneri) risk kalemleri için ayrı ayrı risk limitleri belirlenebilir. Risk kontrollerinde, tanımlanan risk kalemleri ve risk limitleri bazında kontroller yapılır.
Örneğin kullanıcı, açık hesap için bir risk belirttiğinde, işlemlerde bu riskin kontrolü yapılır ve bu kontrol bu seviyede gerçekleştirilir. Seçilen tüm risklerin toplamları, Risk Toplamı hanesini oluşturacaktır.
Risk Limitleri
Risk limiti, işlemler sonucu cari hesap açığının yükselebileceği en yüksek tutardır. Risk kontrolü ve risk limiti aşımı alanlarında yapılan belirlemelere göre bu alanda verilen işlem limitleri dikkate alınır ve işlemlerde risk uyarısı kontrolü yapılır.
Açık Hesap: Açık hesap risk limitini belirtilir. Açık hesap riski, cari hesabın sipariş, irsaliye, kendine ve müşteriye ait çek-senet işlemleri dışında oluşan hareketlerinden kaynaklanan risk toplamıdır.
Açık Hesap Riskine Dahil İşlemler şunlardır; Cari Hesap Fişleri (Nakit Tahsilat, Nakit Ödeme, Borç Dekontu, Alacak Dekontu, Virman Fişi, Kur Farkı Fişi, Açılış Fişi, Verilen Vade Farkı Faturası, Alınan Vade Farkı Faturası, Alınan Serbest Meslek Makbuzu, Verilen Serbest Meslek Makbuzu, Kredi Kartı Fişi, Kredi Kartı İade Fişi), Banka Fişleri (Gelen Havale/EFT, Gönderilen Havale/EFT), Kasa İşlemleri (Cari Hesap Tahsilat, Cari Hesap Ödeme), Satınalma Faturaları, Satış Faturaları, Çek/Senet Bordroları.
Kendi Çek/Senetlerimiz: Bu alanda, firmanın cari hesaba verdiği çeklerin riski belirtilir.
Kendi Çek/Senetlerimiz Riskine Dahil Hareketler şunlardır; Çek Çıkış (Cari Hesaba), Senet Çıkış (Cari Hesaba), İşlem Bordrosu (Kendi Çekimiz) ve İşlem Bordrosu (Borç Senedimiz).
Müşteri Çek/Senetleri: Cari hesaptan alınan çek/senetlerin riski belirtilir.
Müşteri Çek/Senetleri Riskine Dahil Hareketler şunlardır; Çek Girişi, Senet Girişi, İşlem Bordrosu (Müşteri Çeki) ve İşlem Bordrosu (Müşteri Senedi).
Ciro Çek/Senetleri: Cari hesaptan alınan cirolu çek/senetlerin riski belirtilir.
Ciro Çek/Senetleri Riskine Dahil Hareketler şunlardır; Çek Girişi, Senet Girişi, İşlem Bordrosu (Müşteri Çeki) ve İşlem Bordrosu (Müşteri Senedi).
İrsaliye: Bu alanda irsaliyeler için risk limiti belirtilir.
İrsaliye (Öneri): Bu alanda öneri irsaliyeler için risk limiti belirtilir.
Sipariş (Sevkedilebilir): Bu alanda ‚"Sevkedilebilir'' durumundaki siparişler için risk limiti girilir.
Sipariş (Öneri): Bu alanda "Öneri'' durumundaki siparişler için risk limiti girilir.
Not: Bakiye= Borç takipteki tüm açık ödenmemiş satırlar-Kapanan Risk
Toplam Risk= Bakiye Riski (Açık Hesap (Cari Hesap Fişleri/Banka Fişleri/Kasa İşlemleri/Alım Faturaları/Satış Faturaları)/Çek/Senet Bordroları (Kendi Çek/Senetlerimiz/Müşteri Çek/Senetleri)) + İrsaliye Riski + Sipariş (Sevkedilebilir) Riski + Sipariş (Öneri) Riski olarak özetlenebilir.
Kapanan Riskler: Seçilen işlemlerin kapanan risk tutarlarıdır. Cari hesaba ait her işlem için kullanıcı tarafından girilen ve riski azaltan tutarlardır. Bu alanların amacı kullanıcının cari hesap riskine doğrudan müdahale edebilmesini sağlamaktır.
Risk Toplamları: Bu alanlar cari hesap kartı üzerinden risk toplamlarının izlendiği alanlardır. Tüm seçilen işlemler için toplamlar hesaplanır ve belirlenen hanelerde gösterilir.
Açık Hesap alanındaki tutar cari hesabın o anki bakiyesine göre yani kapanmamış borcuna göre risk toplamını verir.
Kendi Çek/Senetlerimiz/Müşteri Çek/Senetleri: Firmanın cari hesaba verdiği ve cari hesaptan alınan çek/senet risk toplamlarını gösterir.
Ciro Müşteri Çek/Senetleri: Müşterinin kendi çek ve senedi olmayıp ciro ettiği çek ve senetlerin toplamını gösterir.
İrsaliye Riski ise cari hesabın irsaliye risk toplamını gösterir. Bu toplam henüz faturalanmamış irsaliye toplamıdır. Cari hesaba ait irsaliyelerin net tutarı, cari hesap irsaliye riskini oluşturur. İrsaliyeler faturaya aktarıldığında, irsaliye net tutarı irsaliye riski toplamından düşülür ve bakiye toplamına eklenir.
İrsaliye (Öneri) alanındaki tutar cari hesaba ait öneri durumundaki irsaliye risk toplamını gösterir.
Sipariş (Sevkedilebilir) alanındaki tutar cari hesabın sevkedilebilir sipariş risk toplamını gösterir.
Sipariş (Öneri) ise cari hesabın öneri konumundaki siparişlerinin risk toplamını gösterir.
Bu alanlara doğrudan bilgi girilemez. İzleme amaçlı kullanılır. Risk toplamlarının ne şekilde izleneceği ve risk kontrolü yapılacak işlemler Ticari Sistem Yönetimi program bölümünde, Finans Parametreleri ile belirlenir.
Toplam
Risk Limitleri: Kullanıcının seçimine göre risk limitlerinin toplamını gösterir.
Kapanan Riskler: Kullanıcının seçimine göre kapanan risklerin toplamını gösterir.
Risk Toplamları: Kullanıcının seçimine göre risk toplamlarını gösterir.
Grup şirketleri için, risk toplamlarında listelen tutarlar, grup şirketin işlemleri ve dahil olan cari hesapların toplamlarından oluşur.
Risk Limiti Aşıldığında: Risk Limiti Aşıldığında başlığını taşıyan bölümde, kaydedilen cari hesap işlemlerinde cari hesabın risk limitinin aşması durumunda kontrolün ne şekilde yapılacağı kaydedilir.
Risk toplamının ne şekilde hesaplanacağı, risk kontrolü yapılacak işlemler ve kontrol şekli öndeğerleri Cari Hesap Çalışma Bilgileri ile kaydedilir. Cari Hesap Çalışma Bilgileri'nde belirlenen kontrol ve yapılış şekli öndeğer olarak karta aktarılır. Ancak tanımlanan cari hesap için risk limiti kontrolünün yapılacağı işlemler ve kontrol şekli farklı olabilir. Bu durumda risk kontrolü ve yapılış şekli alanlarında ilgili seçenekler işaretlenir.
Risk limiti kontrolü Açık Hesap, Kendi Çek/Senetlerimiz, Müşteri Çek/Senetleri, Sipariş ve İrsaliyeler için ayrı ayrı yapılabilir ve kontrol şekli 3 seçeneklidir:
- İşleme Devam Edilecek seçeneğinde risk limiti kontrolü yapılmaz.
- Kullanıcı Uyarılacak seçeneğinde, risk limiti aşıldığında, işlem kaydedilirken kullanıcı uyarılır ancak işleme devam etmek istenirse işlem kaydedilir.
- İşlem Durdurulacak seçeneğinde ise risk limitinin aşılması durumunda işleme ait fiş kaydedilmeyecektir.
Çek-Senet Toplamları İzleme Alanları
Cari hesap riskini etkileyen çek/senetlere ait toplamlar risk bilgileri penceresinden izlenir. Bu alanlara bilgi girilemez. İzleme amacıyla kullanılır. Buradaki tutarlar yapılan işlemler sonucunda otomatik olarak aktarılır.
Karşılıksız Çek: Cari hesaba ait karşılıksız çıkan çeklerin toplam tutarıdır.
Protestolu Senetler: Cari hesaba ait protesto olan senetlerin toplam tutarıdır.
Risk takibinin raporlama dövizi üzerinden yapılması durumunda Karşılıksız Çek ve Protestolu Senet alanlarına bankada ya da portföyde karşılıksız çıkan çekler ile bankada ya da portföyde protestolu senetlerin, raporlama dövizi cinsinden karşılığı yansır.
Örnek Durum 1: Cari hesap kartı, Risk Bilgileri tabında Risk Takibi "Risk kontrolü toplamlar bazında yapılacaktır" seçilir. Kontroller bölümünde hangi işlemler için kontrol yapılacağı seçilir. Seçilen işlemler için risk limiti girilir. Kapanan riskler girilir. "Risk Limiti Aşıldığında" kısmında işlemler için kullanıcı uyarı şekli seçilir.
Sonuç: Risk kontrolleri Toplamlar bazında yapılır.
Örnek Durum 2: Cari hesap kartı, Risk Bilgileri tabında Risk Takibi "Risk kontrolü işlemler bazında yapılacaktır" seçilir. Kontroller bölümünde hangi işlemler için kontrol yapılacağı seçilir. Seçilen işlemler için risk limiti girilir. Kapanan riskler girilir.
"Risk Limiti Aşıldığında" kısmında işlemler için kullanıcı uyarı şekli seçilir.
Sonuç: Risk Kontrolleri her bir işlem için o işlem için tanımlanan risk limitine göre yapılır.
Örnek Durum 3 Grup Şirketi Risk Tanımları: Cari Hesap bir Grup şirketine dahil ise Ticari Bilgiler tabında seçilmelidir. Cari hesap kartı, Risk Bilgileri tabında, Risk işlemleri ve İhbar işlemleri "grup şirketi bazında yapılacaktır" seçenekleri işaretlenir. Cari hesap için risk limitleri ve kapanan riskler girilir. Cari hesabın işlem kontrolleri ve "risk limiti aşıldığında" bölümü seçenekleri bağlı olduğu grup şirketiyle aynı olur. Risk toplam tutarları sadece bu cari hesabın toplamlarını oluşturur.