Fiyat Endeksi Atama işlemi Genel Muhasebe/İşlemler/Fiyat Endeksi Atama menüsü ile yapılır. İşlemin amacı, muhasebe giriş/çıkış hareketlerine ticari sistemde belirtilmiş fiyat endeksinin ilgili değerini atamaktır.
Açılan pencerede fiyat endeksi atanacak hareketlerin tarihi ve hangi işlemlere (giriş/çıkış) fiyat endeksi atanacağı belirtilir. İşlemler şunlardır:
- Muhasebe İşlemleri (Girişler)
- Muhasebe İşlemleri (Çıkışlar)
- Muhasebe İşlemleri (Karşı Hesap)
Tarih bilgisi ise şu filtreler yardımıyla belirlenir:
- Başlangıç Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir. İlgili ay seçilir
- Bitiş Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir. İlgili ay seçilir
- Mali Dönem: İçinde bulunan yıl öndeğer gelir, doğrudan bilgi girişi yapılabilir.
Bu filtrelere göre belirlenen aralıkta hareket görmüş giriş/çıkış hareketleri belirlenerek işlem gerçekleştirilir. İşlemin başlangıç ayının hangi gününden bitiş ayının hangi güne olduğu bilgisi çalışma dönemi başlangıç günü ve bitiş günü dikkate alınarak saptanır.
Muhasebe İşlemleri (Girişler)
Giriş hareketleri için endeks atanması işlemi, parasal olmayan hesaplar için hesap karakteristiği türüne bağlı olarak ilgili bakiye hareketlerini, parasal hesapların ise hem borç hem de alacak bakiyesi veren tüm hareketlerine endeks atanmasıdır.
Enflasyon dışı ve hesaplama dışı olan hareketlere endeks atanmaz.
Giriş hareketlerinin fiyat endeksi bulunurken parasal olmayan hesapların giriş hareketleri (borç yada alacak) ve parasal olmayan hesapların tüm hareketleri (borç ve alacak) için hareketin içinde olduğu ay ve bir önceki ayın fiyat endeksi toplanarak ortalaması alınır.
Örneğin aşağıda listelenmiş hareketlerin giriş hareketlerine göre endeks ataması işlemi şöyle gerçekleştirilir:
100 (parasal)
150 (parasal olmayan (borç))
Ocak | Şubat | Mart | Nisan |
1000 | 1100 | 1200 | 1300 |
Tarih | Hesap Kodu | Borç | Alacak | Endeks |
|---|---|---|---|---|
01.02.2001 | 100 | 100,000 |
| 1050* |
01.03.2001 | 100 |
| 20,000 | 1150** |
01.04.2001 | 150 | 50,000 |
| 1250*** |
* (1000+1100)/2 = 1050
** (1100+1200)/2 = 1150
*** (1200+1300)/2 = 1250
Muhasebe İşlemleri (Çıkışlar)
Çıkış hareketlerine fiyat endeksi atanırken ise ilişkili olduğu giriş hareketlerinin endekslerinin ağırlıklı ortalaması alınır.
Örneğin yukarıdaki örnekte 08.08.2002 tarihli çıkış hareketinin ilişkili olduğu giriş hareketleri aylar itibariyle şöyle idi:
A0 | A1 | A2 | A3 | A4 | A5 | A6 | A7 | A8 | A9 | A10 | A11 | A12 | A13 |
|
|
|
|
|
|
| 2400 | 100 |
|
|
|
|
|
(A7: Temmuz, A8: Ağustos)
Aylara göre tanımlanmış fiyat endeksleri aşağıdaki gibi iken;
Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık |
1000 | 1100 | 1200 | 1300 | 1400 | 1500 | 1600 | 1700 | 1800 |
|
|
|
çıkış hareketi endeksi şöyle hesaplanacaktır:
F.E(Temmuz): Temmuz ayındaki giriş hareketinin endeksi
F.E(Ağustos): Ağustos ayındaki giriş hareketinin endeksi
((1/F.E(Temmuz)*2400) + ((1/F.E(ağustos)*100)
1/F.E =
2400 + 100
Temmuz ayındaki giriş hareketinin fiyat endeksi hesaplanırken haziran ve temmuz ayındaki endeksler toplamının ortalaması alınır. Ağustos ayındaki giriş hareketinin endeksi ise temmuz ve ağustos ayları endeks toplamının ortalaması olacaktır. Öyleyse;
F.E(Temmuz)= (1500+1600)/2 = 1550
F.E(Ağustos)= (1600+1700)/2 = 1650
((1/1550)*2400) + ((1/1650)*100)
1/F.E =
2400 + 100
F.E. = 1557,55 bulunur.
Muhasebe İşlemleri (Karşı Hesaplar)
Karşı hesabı olan bir parasal olmayan hesabın giriş ya da çıkış hareketine endeks atanabilmesi için öncelikle karşı hesapların ilk iki işlem ile giriş ve çıkış hareketlerine endeks atanması gerekmektedir. Karşı hesabı olan muhasebe hesaplarının giriş ve çıkış işlemlerine endeks atanması ise bu işlemlerin ardından yapılmalıdır. Bu nedenle karşı hesabı olan hesapların giriş/çıkış endeks ataması diğer hesapların giriş/çıkış endeks atama işleminden ayrı bir işlem ile yapılmalıdır.
Bu işlem seçildiğinde öncelikle giriş işlemlerine endeks atanır. Eğer bir parasal olmayan hesabın karşı hesapları mevcut ise ilgili hesabın giriş hareketleri ile karşı hesapların tanımlı borç/alacak hareketleri FIFO'ya göre ilişkilenir. Örneğin 621 (parasal olmayan (borç)) hesabının karşı hesapları aşağıdaki gibi belirtilmiş olsun:
Ocak | Şubat | Mart | Nisan |
1000 | 1100 | 1200 | 1300 |
Hesap Kodu | Açıklama | Hareket Tipi |
|---|---|---|
151.01 | A stok | Alacak |
151.02 | B stok | Alacak |
İlgili hesapların hareketleri aşağıdaki gibi iken endeks değerleri şu şekilde hesaplanır;
Tarih | Hesap Kodu | Borç | Alacak | Endeks |
|---|---|---|---|---|
01.02.2001 | 151.01 |
| 100,000 | 1100 |
03.03.2001 | 151.02 |
| 50,000 | 1200 |
04.03.2001 | 621 | 125,000 |
| 1119* |
03.04.2001 | 151.01 |
| 50,000 | 1300 |
05.04.2001 | 621 | 75,000 |
| 1265** |
((1/F.E(1100)*100,000) + ((1/F.E(1200)*25,000) 1/F.E = 100,000 + 25,000
Bu formülde 1100 ve 1200 rakamlarının ilişkili hareket ayının endeksi değil, hareketlerin kendi endeksleri olduğuna dikkat edilmelidir. Bu anlamda 03.03.2001 tarihli hareketin endeks 1500 olsa idi formülde 1200 yerine1500 rakamı kullanılacak idi.
((1/F.E(Mart)*25,000) + ((1/F.E(Nisan)*50,000) 1/F.E = 25,000 + 50,000
Tablodan da görüldüğü üzere, 04.03.2001 tarihli giriş hareketinin borç tutarını karşılayan iki hareket 01.02.2001 tarihindeki 151,01'in alacak hareketi ile 03.03.2001 tarihindeki 151,02'nin alacak hareketidir. İlk hareket ile 125,000 TL'nin 100,000 TL' si karşılanmakta, geri kalan 25,000 TL ise ikinci hareket ile karşılanmaktadır. Bu ilişki saptandıktan sonra, 621 hesabın ilgili giriş hareketine, ilişkili hareketlerin endeks ve ilişkili tutarı üzerinden ağırlıklı ortalama yöntemiyle endeks atanır.
İlgili hesapların giriş hareketlerine endeks atandıktan sonra çıkış hareketlerine endeks atanır. Çıkış hareketlerine endeks atanması ile ilgili yukarıda "muhasebe işlemleri (çıkışlar)" bölümünde anlatılan kurallar geçerlidir.
Karşı hesabı olan bir hesabın da karşı hesabı olması, o hesabın bir karşı hesabı olması durumu söz konusu olabileceğinden fiyat endeksi atama işlemine hiyerarşik bir sıralama devam edilir.
En tepeden en aşağıya doğru her bir hesabın giriş/çıkış hareketlerine endeks atanır. Böylelikle endeks atanmayan hesap hareketleri kalmaması sağlanır. Bununla birlikte karşı hesap ilişkilerinde döngüsel bir ilişki tespit edilebilir. Şöyle ki 151 hesabın karşı hesabı 150, 150 hesabın da 151 olması durumunda endeks atama işlemi yapılamaz ve kullanıcı "Döngüsel hesap ilişkileri tespit edilmiştir" şeklinde uyarılır. Hangi hesaplar arasında bu ilişkinin mevcut olduğu ise kullanıcı isteğine bağlı olarak kullanıcıya rapor edilir.
Kullanıcı atanan fiyat endekslerini muhasebe fişleri içinde satırlardan görebilir. Bunun için hareketlere "endeks" kolonu eklenmiştir. Endeks bilgisi program tarafından otomatik olarak hesaplanabileceği gibi kullanıcı tarafından da girilebilir.
Bununla birlikte açılış fişinde girilmiş endeks değerleri var ise bu değerler ezilmez. Benzer şekilde eğer bir hareketin "Hesap Dışı" parametresinin değeri "Evet" ise bu hareketin endeks bilgisi de ezilmez. Ayrıca, "Hesap Dışı: Evet" olan hareketlerle ilişkili çıkış hareketleri var ise bu hareketlerin endeksleri hesaplanırken ilgili giriş hareketin endeksi kullanılır yani ortalama endeks hesaplanmaz.
Kapanış fişleri işleme dahil edilmez.