Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi, tarihi değerlere göre tutulan geleneksel muhasebesinin terk edilmesini gerektirmez. Aksine klasik muhasebeye göre düzeltme işlemi yapar. Getirdiği farklılık ise bakiyeleri tarihi değerleri ile değil, bugünkü para birimi ile ifade etmesidir.
Amaç, herhangi bir dönem sonunda tüm hareketleri aynı satınalma gücü cinsinden ifade ederek karşılaştırmayı sağlamaktır. Bir başka deyişle, farklı dönemlerdeki TL'yi, dönem sonundaki TL'nin satınalma gücüne indirgemek amacıyla karşılaştırılabilirliği sağlamaktır. Farklı tarihlerdeki paranın satınalma gücünün herhangi bir dönemdeki satınalma gücüne indirgenmesi için ise genel fiyat düzeyindeki değişiklikleri ifade eden endeksler kullanılmaktadır. Bilanço günündeki fiyat endeksi rakamının, düzeltmeye konu işlemin gerçekleştiği tarihteki fiyat endeksi rakamına bölünmesi suretiyle elde edilen katsayıyı (düzeltme katsayısı) işlemin tarihi tutarıyla çarpıldığında elde edilen sonuç, ilgili işlemin bilanço günündeki para biriminden ifade edilmiş değeri olacaktır.
Örneğin 2001 Ocak ayında 10,000 TL'ye alınan bir malın 2001 Aralık ayındaki para birimi ile ifadesi için veriler; 2001 Ocak TEFE = 2686,80 TL ve 2001 Aralık TEFE = 4951,70 TL iken Düzetme katsayısı=4951,70/2686,80 = 1,84 ve Düzeltilmiş tutar=10,000 * 1,84 = 18,400 TL bulunur.
İşlem Adımları
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesine göre enflasyon muhasebesi kısaca şu işlem adımlarından oluşur:
1.Fiyat Endeksinin Belirlenmesi
Seçilecek indeks, paranın değerindeki düşüşü en iyi yansıtacak indeks olmalıdır. SPK, Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Türkiye için hesaplanan DİE-Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksini önermektedir. Bununla birlikte kullanılabilecek diğer indeksler, DİE-Tüketici Fiyat Endeksi, İTO-Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksi, İTO-Tüketici Fiyat Endeksi vs.dir.
2.Parasal ve Parasal Olmayan Kalemlerin Belirlenmesi
Parasal kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerlerini koruyan ancak satın alma güçleri değişen kalemlerdir. Parasal kalemlerin düzeltilmesine gerek yoktur çünkü bu kalemler zaten elde mevcut olan parayı belirtirler. Örneğin fiyat hareketleri ne olursa olsun kasadaki 100,000 TL bir yıl sonunda yine 100,000 TL olacaktır.
Parasal olmayan kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri değişen ancak satınalma güçlerinde değişiklik olmayan kalemlerdir. Örneğin dönem başında 100,000 TL' ye alınan 10 adet mal, dönem sonunda yine 10 adet mal fiyatına karşılık gelecektir ancak dönem sonunda 1 malın fiyatı 1500 TL'ye çıktıysa 10 adet malın dönem sonu fiyat 15,000 TL olacaktır.
SPK, parasal ve parasal olmayan kalemleri ilgili tebliğde açıklamıştır.
3.Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltilmesi
Parasal olmayan kalemlerin hesap hareketleri, düzeltme katsayıları yardımıyla düzeltilir. Her bir hareket için düzeltme katsayısı, dönem sonu endeksinin hareket endeksine bölünmesi ile bulunur.
4.Mali Tabloların Düzeltilmesi
Mali tablolarda yer alan kalemlerin tarihi değerleri karşılığı olarak düzeltilmiş değerleri listelenir.
5.Net Parasal Pozisyonun Hesaplanması
Net parasal pozisyon, parasal aktif ile parasal pasifler arasındaki farktır. Bu fark, belirli bir dönem boyunca parasal değerleri elde bulundurmaktan kaynaklanan kayıp/kazancı verir. Net parasal pozisyon karı/zararı, enflasyondan kaynaklanan kazanç/kayıp demektir.
SPK, net parasal pozisyonun hesaplanması ile ilgili tabloyu detaylarıyla tebliğde sunmuştur.
6.Enflasyona Göre Düzeltme Defterinin Hazırlanması
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesine göre yapılacak düzeltmeler, SPK tebliğinde belirtildiği üzere, muhasebe dışı tutulacak ve yasal defter ve belgelere yansımayacaktır. Ancak SPK, ilgililerin düzeltmeleri yasal defterlere yansıtmasalar bile enflasyona göre düzeltme defterine kayıt yapmalarını zorunlu tutmuştur.
SPK tebliğde; İşletmenin unvanı, Düzeltme işlemlerinin hangi yıla ait olduğu, düzeltme işlemine tabi tutulacak kalemlerin tarihi değerleri, düzeltme işleminde kullanılacak endekslerin değeri ve düzeltme katsayıları, düzeltme işleminde kullanılan varsayımlar, düzeltme işleminde kullanılan değişkenlerin hesaplanmasına ilişkin veriler (stok devir hızı gibi), düzeltme katsayılarının tespit edilmesine yönelik olarak varlıkların yaşlandırılmalarına ilişkin veriler, stokların ve diğer varlıkların ayrıntılı dökümleri, muhasebe belge ve kayıtlarındaki verilerden düzeltme işlemine tabi tutulmuş mali tablo verilerine ulaşmada kullanılan diğer bilgi ve belgeler, iştirak ve bağlı ortaklıkların mali tablo ve raporlarının defterde yer almasını öngörmüştür.
Sermaye Piyasası Kurulu Tebliği
Aşağıda Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, Sermaye Piyasası kanunun 16 ve 22. maddelerine dayanarak hazırlanmış tebliğ verilmiştir. Tebliğ enflasyonist ortamlarda yapılacak düzeltme işlemleri, işlem adımları, istisnai durumlar ve çözümlerine ilişkin detaylı bilgiyi bünyesinde barındırmaktadır.
Logo Uygulaması Enflasyon Muhasebesi çözümü de, tebliği esas kabul etmektedir.