Page History

...

ÖRNEK - 2
Yeni kurulan bir firmanın 3 aylık dönemde yaptığı işlemler şöyledir. 1. ay kasasına 500 TL sermaye karşılığı koymuştur. 2. ay 100 TL tutarında bir mal almış ve aynı ay içinde 300 TL satmıştır. 3. ayda herhangi bir işlem olmamıştır. Muhasebe fişleri aşağıdaki gibidir.

Not: Mavi renkteki hareketler, satılan malın maliyeti mahsubudur. 2.ay sonunda stoklardan çıkış, satılan malın maliyetine giriş yapılmıştır. Diğer hareketler ise firmanın işlemleridir.
Dönemin bilançosu:

Dönemin gelir tablosu:

Enflasyon katsayıları: İlk ayda yapılan işlemler için herhangi bir düzeltme yapılmayacaktır. Ancak bu örnekte firma ilk ayda yeni kurulmuş olup açılış kaydı bulunmamaktadır. Açılış kayıtları olsaydı bunlar düzeltilecekti. 2. ve 3. aylarda enflasyon oranlarının %10 olduğunu varsayalım. Yani 2. ve 3. aylar için düzeltme katsayıları 1,1'dir.
Hesapların dönem sonu değerleri şöyledir;

Dönem sonu düzeltilmiş bilanço;

Bilançoda gerçek kar/zarar'ın 95 TL olduğu görülmektedir. Gelir tablosuna bakılacak olursa;

Görüldüğü gibi, sadece dönem sonu düzeltilmiş değerler yerleştirilmiş olan bilanço ve gelir tablosundan gerçek kar/zarar değerine ulaşılabilmektedir. Gerçek kar/zarar değerine ulaşmada, gelir tablosunda görülen parasal kar/zarar adında bir kalem ortaya çıkmıştır. Parasal kar/zarar, enflasyon düzeltmeleri sırasında meydana gelen değişmelerden doğmuştur ve örnekte bilanço ve gelir tablosundaki eşitlik ilkesi sonucunda hesaplanmıştır. Ancak parasal kar/zarar değerini aşağıdaki şekillerde de bulabilirdik.
Parasal olmayan hesapların düzeltmesi sonucu parasal kar/zarar hesaplaması;

Parasal hesaplardaki kazanç/kayıplardan oluşan parasal kar/zarar hesaplaması;
(Örneğimizdeki tek parasal hesap olan kasa hesabını düzeltmeye tabi tutarsak)

Görüldüğü gibi parasal hesap dönem sonunda, nominal değeri olarak kalır. Düzeltmeye tabi tutulduğunda oluşan değerle dönem sonu değeri arasındaki fark yine parasal kar/zarar değerini verir.


Net Parasal Pozisyon Tablosu;
A) Dönem başı parasal pozisyon                                                = 0
B) Dönem içinde artış yaratan işlemler (Sermaye +Satışlar)      = 935
C) Dönem içinde azalış yaratan işlemler (Stoklar)                      = <110>
D) Dönem sonu olması gereken parasal pozisyon (A+B+C)      = 825
E) Dönem sonu parasal pozisyon                                               = 700
F) Net Parasal Pozisyon Kar/Zararı(D-E)                                     = 125

...

Yıl Kodu: İşlemin çalıştırılacağı yıl kodudur.
Ay Kodu Aralığı: Mali yılın ilk ayı ile düzeltmenin yapılacağı ay kodu girilmelidir.
Tarih: Düzeltme işlemi sırasında oluşan yevmiye fişlerinin atılacağı tarihtir. Düzeltme ayının (bitiş ayı) son günü ön değer olarak getirilir.
Örnek: 153-01-001 hesabı düzeltme işlemi, enflasyon fark hesabı = 153-01-999
2. ayın 1. aya göre enflasyon oranı %10 olarak düşünülmüştür yani düzeltme katsayısı 1,1 olarak alınacaktır.

Düzeltme işlemi 1. ay bakiyesini 2. ay sonuna taşır. Düzeltme yapılan ayda (2. ay) işlem yapılmaz. 1. ayın farkları 2. ay tarihiyle atılır. Örneği 3. ayda, 100 TL mizanı ve %10'luk enflasyon oranı düşünerek ilerletseydik:

3. aydaki düzeltmeler sonucunda alınan 3.ay kümülatif mizanı aşağıdaki gibi olacaktır.

...

şeklinde hesaplanır. Mal girişlerinin dönem içine eşit şekilde dağıldığı ve elde kalan malın dönem ortasında stoğa girdiği varsayımından hareketle tespit edilmiş bir yöntemdir. Düzeltmeler, dönem sonu endeksinin dönem ortalama endeksine oranlanması ile elde edilen katsayı ile yapılır.
Stok Devir Hızı Yöntemi: Stok hesapları bazında, ortalama stokta durma günü hesaplanarak kalan stoğun stokun bu tarihte alındığı varsayılır. Kalan stoğun stokun dönem sonu TL değeri, dönem sonu endeksinin stoğa giriş tarihindeki (dönem sonu - durma günü tarihindeki) endekse oranlanması ile elde edilen katsayı ile düzeltilir.
Bu yöntem seçildiğinde stok hesapları için tabloda yer alan durma günü değerleri ve oranlar girilmelidir.
Örnek: İlk Madde Malzeme. Hammaddemizin ortalama durma günü 60 ise; tablo aşağıdaki şekilde doldurulmalıdır.

...

(1.000 * 0,10) * 1,1 = 110

Stok Hesapları için Enflasyon Fark Hesapları

Stoklar için toplulaştırılmış yöntem aylık olarak uygulandığında dönem sonu stokları şöyle bir formülle düzeltilmektedir:
Tarihi değer * düzeltme katsayısı = Hesaplanan Dönem Sonu Düzeltilmiş Stok
(Düzeltme katsayısı: Basit ortalama ya da durma günü yöntemine göre hesaplanan katsayı)
Düzeltme Farkı = Hesaplanan Dönem Sonu Düzeltilmiş Stok – Mevcut Düzeltilmiş Stok
Aşağıdaki örnek iki dönem için yürütülmüş ve her dönem için ortalama düzeltme katsayısı 1,1 düşünülmüştür.

Program işleyeceği düzeltme farkını bulurken önce olması gereken düzeltilmiş stok değerini bulur, sonrasında ise mevcut düzeltilmiş stok mizanını bulunan değere getirecek şekilde dengeler. Her dönem düzeltme işleminde, her bir stok için stok hesabı + stok için enflasyon fark hesabı değeri önem taşıdığından her bir stok için enflasyon fark hesapları ayrıştırılmalıdır. Yani bire bir her stok muavini için bir fark hesabı açılmalıdır.

...

Stoklar ve demirbaşlar dışında kalan diğer parasal olmayan kalemler (Sermaye, iştirakler, hisse senetleri, verilen/alınan avanslar, gelecek dönemlere ait giderler ve gelirler vb.) düzeltme katsayıları kullanılarak düzeltilir. Enflasyon düzeltmesine tabi tutulan bu değerlerin elden çıkarılması ya da başka hesaplara aktarılması gibi işlemlerde yapılan enflasyon düzeltmeleri maliyet kabul edilir. Yani elden çıkarılan değer, düzeltilmiş değer olmalıdır. Bunu şöyle bir örnekle açıklayabiliriz;
Örnek: X firması 1. ayda 100 birim stok için 1,000 TL/birim tutarında avans ile, 3. ayda yine 100 birim stok için 1,000 TL/birim tutarında avans ödemiştir. Daha sonra 4. ayda avansı ödenmiş olan 150 birim mal stoklarına girmiştir. Her ay enflasyon oranı %10, düzeltme katsayısı 1,1'dir. Buna göre;

Bu örnekte 4. ayda aktifleşen 150 birimlik stok maliyeti, verilen avansların düzeltilmiş değerleriyle oluşan maliyeti olmalıdır. Bu maliyet, eğer gelen stoğun stokun alış fiyatı ve düzeltilmiş tutarı tespit edilebiliyorsa yazılabilir. Ancak çok fazla giriş çıkış olan hesaplarda çıkış hareketinin hangi girişten kaynaklandığını tespit edemeyebiliriz. Bu durumda maliyeti, ağırlıklı ortalama yöntemiyle şu şekilde hesaplayabiliriz;

...

Örnekte olduğu gibi bu tür parasal olmayan hesapların maliyetlendirilmesi sırasında ilgili hesapla karşılıklı çalışmış olan yevmiye satırlarına da düzeltilmiş maliyet bedelleri taşınmalıdır. Stok aktifleştirilmesi için TL muhasebe açısından yapılması gereken fiş kaydı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Bu fişi düzeltilmiş değerler ile birlikte kaydetmiş olsaydık;

şekilde görüldüğü gibi kayıtların oluşması gerekecekti.
Dikkat; Daha önce de belirtildiği gibi, düzeltilmiş maliyet bire bir tespit edilebiliyorsa, virman işleminde bu maliyet girilebilir. Programın düzeltilmiş maliyetleri hesaplayarak işleyebilmesi için ise aşağıdaki işlemler yapılmalıdır.

...

Stok modülü düzeltme işlemleri ve düzeltilmiş maliyetlerin hesaplamasını ikinci defter mantığında yapar. Bu işlemlerde enflasyon fark hesapları düşünülmez. Ancak satılan malın maliyeti gibi muhasebeleşen işlemlerde muhasebeleştirme adımında fark hesaplarına ayrıştırılarak atılır.
Stoklarda, öncelikle düzeltmelerin etkisini bir örnekle açıklayalım;
Örnek: İlk Madde;
Aşağıdaki tabloda X malı 1. ayda 100 TL birim fiyatı ile 100 adet alınmış ve 50 adet sarf edilmiştir. 2. ayda ise 120 TL birim fiyatı ile 100 adet alınmış ve 100 adet sarf edilmiştir. Buradaki sarflar, ticari mallar için satış hareketleri olarak da düşünülebilir.

Örnekte, 1. ayda ve 2. ayda yapılan sarf hareketlerinin TL maliyetleri aylık ağırlıklı ortalama yöntemine göre hesaplanmıştır.
2. ay Sarf Maliyeti = (50 * 100 (Ocak bakiye) + 100 * 120 (Şubat giriş)) / 150 = 113,33
2. ayda enflasyon oranını %10 ve düzeltme katsayısı 1,1 ise, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi düzeltmeden kaynaklanan bir maliyet etkisi oluşacaktır.

Bu durumda,
Düzeltilmiş Sarf Maliyeti = (50 * 100 + 500 (Düzeltme) + 100 * 120) / 150 = 116,67
Düzeltilmiş Sarf Tutarı = 116,67 * 100 = 11.667
olacaktır. Bu işlemlerden sonra oluşacak stok hareket kayıtları aşağıdaki gibidir.

...

Stok işlemlerinde son adım maliyet oluşturma işlemidir. İşlemin düzeltmeleri dikkate alması için, enflasyona çevrim ve enflasyon düzeltmesi işlemlerinin öncelikle yapılması gerektiğini söylemiştik. Bu işlemlerin yapıldığını ve örneğimizdeki hareketleri düşünürsek, maliyet oluşturma işlemi, TL ve düzeltilmiş maliyetleri aşağıdaki şekilde oluşturacaktır.

Satılan Malın Maliyeti Mahsubu

...

Maliyet Muhasebesi modülü, stok, demirbaş ve muhasebe modüllerindeki düzeltmeler yapıldıktan sonra, son adım olarak çalıştırılmalıdır. Bunun nedeni düzeltilmiş maliyetlerin oluşmasıdır.


Örnek: Yarı Mamul;
Yukarıdaki ilk madde örneğindeki sarfları dikkate alarak 2. ayda 150 adet yarı mamul üretildiğini düşünelim. (Örnekte, yarı mamul üzerinde ilk madde dışında herhangi bir maliyet faktörünün bulunmadığı düşünülmüştür.)

Maliyet muhasebesi, yarı mamul ve mamul maliyetlerini hem TL hem de düzeltilmiş olarak oluşturacaktır. Düzeltilmiş maliyetleri oluştururken bilgi aldığı tüm modüllerden düzeltilmiş bilgileri alıyor olacaktır. Bu nedenle tüm düzeltme işlemlerinin öncelikle yapılmış olması gerekir. Gider hesaplarının enflasyon fark hesaplarındaki farkların da alınabilmesi için fark hesaplarının, maliyet muhasebesi tanımlarında verilen maskelere uygun olarak açılması gerekmektedir. (Yani gider hesabının maskesinin hem hesabın kendisini hem de enflasyon fark hesabını kapsaması gerekir).
Maliyet Muhasebesi modülünden oluşturulan muhasebe fişleri de düzeltilmiş değerlerle oluşacağından enflasyon muhasebesi işleminde bir daha düzeltmeye tabi tutulmamalıdırlar. Bu nedenle maliyet muhasebesi işlemleri tüm düzeltmelerden sonra en son adım olarak yapılmalıdır.

...